İş hayatında ya da gündelik hayatta ‘yaratıcılık’ ile ilgili tespitlerimi bir konuşmada anlatmıştım. Aslında çelişkili bir ifade ‘yaratıcılığı anlatmak’, ancak burada kastedilen tabii ki olan bir şeyin üzerine olanlardan faydalanarak farklı bir şey oluşturmak, bu nedenle gözlemlerin bazı insanlara ilham verme olasılığı var.
Öznel görüş ve tespitlerim olarak okuyun lütfen:
Şöyle bir iddia ile başlayayım; ‘Yaratıcılık’ olarak tanımlayacağımız bir eylem, oluşturan tarafından derhal anlaşılan bir eylemdir. Başkaları nezdinde çok büyük olasılıkla hayret, hayranlık, takdir, ilgi uyandırır ama dışa açılmadan da ‘aklına gelen’ tarafından derhal bilinir. Bilgi yoksa, karşısındakiler tarafından nesnel bir kabulleniş olmayabilir.
Öte yandan bilgi yaratıcılıkla ilgili önemli bir ikileme neden olur; bilgi yoksa farkındalık olmayacağı için farklı bir şey söylediğimizi zannederken, daha önce söylenenleri tekrarlamış olabiliriz. Örneğin daha önce duymadığı için ‘Sessizliğin sesi’ tamlamasını büyük bir buluş gibi bir şiirinde kullanan şair, bu nedenle aslında ne kadar sıradan bir benzetme yaptığının farkında değildir.
İkilemin öbür ucunda ise, bilginin insanı sınırlaması vardır, bilgi hem önyargı oluşturarak sınırlar, hem de ‘tekrar’ endişesi vererek sınırlar. Bu nedenle bilgi – önyargı ilişkisini kırabildikçe yaratıcı olabiliriz.
Neden yaratıcı olmak, fark oluşturmak isteriz? Bir toplumdan pay alabilmek için, o toplumun ayakta kalabilmesi, ayakta kalan toplum içinde de bizim değerli bulunmamız gerekir. Gücümüzle bu payı arttırmak bazılarının harcıdır, bazılarımız ise bunu olumlu yönde fark oluşturarak yapabilir.
Gelelim yaratıcılığı nelerin tetiklediğine. Kendi gözlemlerime göre bir liste yaptım ama aralarında keskin ayırım olduğunu düşünmüyorum, ancak nüansların hatırına yakın ama aynı bulmadıklarımı ayrı başlıklar altına aldım.
1) Benzerlerin birikmesi
Unilever’in ‘Kirlenmek güzeldir’ kampanyasını buna bir örnek olarak düşünüyorum. Bu slogan kullanılana kadar o kadar fazla ‘Benim deterjanım daha iyi temizler’ kullanıldı ki, farklı bir sloganın farklı olduğunun anlaşılması için yeterli zemin hazırlanmış oldu. Zaten hiçbir zaman yeterince ‘benzer’ olmadan ‘yeterince farklı’ da olamaz 
Benzerler öylesine birikir ki, bir noktada farklıyı değerli kılarlar.
2) Örnek alma, ilinti kurma, başka uygulamalardan öğrenme, benzetme
Kuşlar örnek alınarak uçakların kanatlarının düşünülmesi gibi… Mc Donalds ve benzeri fast food zincirlerinden yerel gıda zincirlerine; örneğin lahmacun zincirlerine geçiş. Futbolden başlayarak hentbol maçları tasarlamak. Eski romanlardan yola çıkarak TV dizileri tasarlanması. Sanırım en fazla örnek bu başlık altında bulunabilir.
3) Çağrışım
Datça Aktur’da gençlerin gece yarısından sonra içki içmeye gittikleri barın adı ‘Promil’. Bence çağrışımla bulunmuş, çağrışımla da mesajını gayet güzel veriyor.
4) Bir Sorunu Çözme isteği
Bir soruyu ya da sorunu çözebilmek için aklımızı zorlarız. Sevdiğim sorulardan biri 133 kişinin katıldığı elemeli bir tenis turnuvasında kaç maç yapılır sorusudur. Bu soruya uzun hesap yapmadan cevap verebilmek için farklı düşünmek ve bir şampiyon için 132 kaybeden olmalı düşüncesi ile cevabı 132 olarak verebilmek gerekir.
5) Hayallerimiz
Belki daha ziyade sanatçıların ve büyük devlet adamlarının ‘yaratıcılık’ dürtüsü hayalleridir. Picasso çizeceği ‘farklı’ resimleri öyle ya da böyle önce hayal etmiştir. Espirili bir örnek de Beethoven’e hayran, hayali Beethoven gibi olmak olan bir Türk’ten. Saatli Maarif takviminde okumuştum; soyadını Toven olarak değiştirmiş ve imzasını B.Toven olarak atarmış!
6) Tersini düşünmek
Çok değerli bir örnek Einstein’dan. Işığın hızı ile yapılan bazı deneyler zamanın göreceliğini gösterdiği için bütün fizikçiler deneylerdeki hatayı bulmaya odaklanırlarken, Einstein ‘Neden zaman göreceli olmasın ki?’ demişti. Bu tek cümle fizikte bugüne kadar edilen en ‘yaratıcı’ cümlelerden biriydi!
7) Beklenmedik bir hamle (Rastgele ya da irrasyonel)
Satrançta taş fedası aklıma ilk gelen örnek. Futbolde rakibin hiç beklemediği bir oyuncu ya da sistem değişikliği örneğin. Ancak aklıma gelen en güzel örnek Tom Sawyer. Halası duvarı boyamasını isteyince oflaya puflaya işe koyulmuşken, yaptığı işi sevdiğine inandırarak o duvarı arkadaşlarına, üstelik üste bilya, oyuncak vs alarak yaptırmak…
8) Eksiği tamamlama
Kendimden bir örnek: Zamanda ve uzayda bir nokta olduğumuz çok işlenmiştir. Ben bunda bir eksik görüp ‘Algılayamadığımız boyutlarda yok olduğumuzu’ eklemiştim.
9) Rastlantısal
Doğrudan veya yan ürün olarak karşımıza çıkabilir. Penisilin’in keşfi rastlantının doğrudan hediyesidir. 3M firmasının çok bilinen örneği ise, kuvvetli bir yapıştırıcı bulmak isterken ortaya çıkan zayıf yapıştırıcının ‘post it’ için kullanılmasıdır.
10) Bilginin ve gözlemlerin birikip zorlaması
Yerçekimi kanunun ifadesi ya da dünyanın güneş etrafında döndüğünün bulunması. Darwin’in evrim kuramı, yıllar boyu yaptığı binlerce gözlemin sonucudur.
11) Mevcutlardan karma yapmak
Pleasantville filmi geldi aklıma. Renkli filmlerle siyah beyaz filmlerin karmasını kullanarak hayatın ikilemlerini anlatmaya çalışmışlar. Daha basit bir örnek ise sütlü kahve olabilir
12) Soru sormak
En başta ‘Niçin?’ sorusu. Sonra ‘Neden tersi olmasın?’, ‘Hangi masa?’, ‘Nasıl?’, ‘Ne olsa memnun olurum’ vs vs vs.
13) Duygular ve sezgiler
Sanat!
14) İhtiyaç
Gizli veya belirgin bir ihtiyaç varsa, hem bu ihtiyacı vurgulamak hatta arttırmak, hem de karşılayacak ürünleri bulmak için örnek bulmakta sanırım hiç kimse zorlanmaz. Sadece kredi kartı ya da iPhone desem yeterli sanki….
15) Paylaşmak
Başka insanlarla fikir alışverişi yeni fikirleri getirir.
16) Deneme yanılma
Bazen de bir hedef için başarı şansı düşük gözükse de bazı şeyleri denersiniz olmaz, başka bir yol denersiniz, sonra başka bir yol ve hem görüşünüz açılır, hem de yeni yollar önünüzde açılır. Edison’un ampulü bulmadan bin kadar farklı düzenek denediği söylenir.
17) Doğum gibi…
En güzeli budur ama herkese her zaman nasip olmaz. Tabii ki bir birikimle olur ama o birikim o zamana kadar bilinçaltından yürümüştür. Einstein ‘Madde ve enerji aynı şeylerdir’ diye düşündüğünde bence bu doğumu yaşamıştır.Birçok önemli kuram ya da eseri bu madde altında görebiliriz.
18) Yaratıcılığın kendisi…
Nerede duracağı belli olmaz, hatta durmaz! Yaratıcı bir düşünce ya da eylem, yeni yaratıcı düşünce ve eylemleri tetikler. Cep telefonlarının akıllı telefonların keşfine, Newton fiziğinin görelilik kanunlarının bulunmasına, tekerleği bulan ilk çağ insanının, yarış arabalarının imal edilişine zemin hazırlaması gibi…
Güzel, birikimlerinizi kendinize saklamamışsınız.